Benshi
mu basomyi b’uru rubuga badusabye kubagezaho ya mabaruwa 2
y’urukozasoni y’abagaragu
bakuru b’ibwami ya le 17 na le 18 /5/1958. Twasanze kumenya
umugani wa
SABIZEZE-KIGWA byafasha buri wese kurushaho kumva ayo mabaruwa
n’inkomoko
y’ikibazo cy’amoko mu Rwanda.Uwo mugani(mythe)
uvuga iby’Ibimanuka, washyizwe
kenshi mu majwi ko waba ari wo shingiro ry’ikibazo
cy’amoko mu Rwanda. Muraza
kwirebera koko ukuntu Abagaragu b’i bwami bawuhereyeho bagaha
ireme ivangura
hagati y’abana b’Urwanda. Ni yo mpamvu tubanje
gutangaza uwo mugani wa KIGWA,
amabaruwa agakurikiraho. Mushobora kwisomera uyu mugani kwa KAGAME
Alexis, Inganji
Karinga, Kabgayi, 21959,
pp.61-65. Tubifurije
kunyurwa n’ibyo musoma.
I. Umugani wa
Kigwa
Kera
mu gihugu cyo hejuru hahoze umuntu akitwa SHYEREZO.
Ashaka
abagore benshi, balimo
uwitwa GASANI. Aliko GASANI aba ingumba. Bukeye haza umuhanuzikazi
witwaga Impamvu,
aramubwira ati :
« Nkuragurire
umuhungu ugiye
kubyara ! Icyo uzampa ntikiruhije : upfa kunyihera
icyo nambara
n’ikintunga, nkaza ngatura mu rugo rwawe gusa, kugirango
mbone n’ubulyo bwo
kugumya kukubwiliza uko uzabigenza. Gasani
yemera ibyo IMPAMVU
amubwiye : amutungira aho mu baja be.
Bukeye IMPAMVU
abwira nyirabuja ati : « Ubajishe
igicuba cy’umurinzi ucyuzuzemo amata nzakubwira ».
Muli
iyo minsi,
SHYEREZO
aza kubagisha ikimasa yiraguliza : abapfumu
bamaze kucyorosora, baratega
basanga cyeze. Bajya rero mu nzu kuvuga amabara yacyo. Igihe bahugiye
muri
ibyo, IMPAMVU abwira nyirabuja ngo yibe umutima wacyo.
Arawiba !
Bawujugunya muri cya gicuba cy’umurinzi bali bujujemo amata.
Igicuba bakijisha
hamwe n’ibisabo, bakajya bakibuganizamo amata uko inka
zihumuje mu gitondo na
nimugoroba, kugirango amata ahore yuzuyemo. Babara amezi cyenda, ukwa
cumi
barajishura ! Bapfunduye basanga akana k’uruhinja
kareremba hejuru
y’amata. Bavuza impundu bati : « Gasani
arabyaye ! »
Inkuru ngo igere
kuri SHYEREZO bamubwira
ngo aze kwita umwana izina, SHYEREZO aranga ati :
« Uwo
mwana si uwanjye ! Nibamwice sinshaka
ko ambera aho ! »
GASANI n’umuja we babimenye baramuhisha, kuko abazaga kumwica
babaga banga kwiteranya
na nyirabuja : baza bakabanza kumubulira.
Umwana amaze gukura, aba mwiza cyane. Inkuru igera kuri
SHYEREZO bati : « Rwose ufite
umwana mwiza cyane, utarigera aboneka mu bantu ! ».
Ati : « Uwo mwana ko nategetse kumwica,
byagenze bite ?
Nibagende bamwice, simushaka nta bwo ari
uwanjye ! » Abagaragu atumye
baraza babwira GASANI bati : « Tuje
kureba umwana wawe barahiriye :
muduhamagarire tumubone ! » Nyina akaba
yaramwise SABIZEZE. Aje ngo bamukubite amaso, baramutangarira gusa,
ntihagira
uwibuka ibyo kumwica. Baragenda babwira se bati :
« Uwamwica
ni nko kukwica ubwawe ! ».
Babigize gatatu, se aza kumwiyicira : amukubise amaso acika
intege zo
kumwica, amugira uwe ; amwita IMMANA !
Limwe rero nyina wa
GASANI aza kumusura. Umutwa wa SABIZEZE aza kubumviliza, ngo yumve ibyo
GASANI
avugana na nyina. Bombi baraganira bagusha kuli SABIZEZE ;
nyina wa GASANI
ati : « Mbese uriya mwana usa
kuriya wamubyaye ute,
ko numvise ngo Shyerezo yabanje
kwanga ko ali uwe ? » GASANI rero
aramutekerereza uko SABIZEZE yavuye mu mutima w’ikimasa
abapfumu ba SHYEREZO
SABIZEZE ngo
abyumve, ati : « Aho murumva
GASANI wagiye kumbyarura, akagira ngo si ndi uwa data !
Singishoboye kuba
muri iki gihugu : isoni ntizatuma ngira aho nkwirwa !»
Aragenda rero yenda umuheto we n’imbwa ze eshatu :
Ruzunguzungu, na
Rukende, na Ruguma. Yenda inyundo ze zilimo Nyarushara ; akora
kuri
murumuna we MUTUTSI, na mushiki wabo NYAMPUNDU. Ayobora impfizi yabo
Rugira,
n’insumba yayo Ingizi ; ajyana intama yabo
Nyabuhoro, na rugeyo yayo
Mudende ; yenda isake yabo Rubika n’inkokokazi yayo
Mugambira. Umutwa wabo
ataho, maze bashyira nzira.
Intumwa
zije ziti : «Muli aba he ? Mwaje
kwenda iki aha ngaha ?»
SABIZEZE
ati : «Turava
mw’ijuru ; nta
bwo tugenzwa no kugira icyo tubatwara tuli abashyitsi
b’amahoro !»
Intumwa zisubira kwa KABEJA : arabareka
batura
muli iryo shyamba.
Babita Ibimanuka,
kuko
bari baravuye kw’ijuru. Umutware
wabo ali we SABIZEZE bamwita KIGWA, kuko yaguye aturuka
mw’ijuru.
Bukeye
rero KIGWA abwira murumuna we MUTUTSI
ati : «Mbese ko uruzi inyamaswa twazanye
zanga zikagwira, ali uko zifite
ingore, twe tuzamera dute ?
Tugiye
gupfa ducitse ? Enda
turongore mushiki wacu NYAMPUNDU !»
Mututsi aranga. KIGWA aramurongora babyarana umukobwa SUKIRANYA. Amaze
gukura,
KIGWA agira MUTUTSI inama ati : «Enda
mugushyingire !» MUTUTSI
ati : « Sinashaka umwana
wanjye ! »
KIGWA ati : « Ndakwereka uko
tubizirura ! Genda uture hakulya
yacu
haliya, nibucya
uzaze
kumusaba ! Ninkubaza
ubwoko bwawe, uzagire uti « ndi Umwega wa
kulya !» Kuko uzaba
utuye kuri uriya mwega
wo hakurya yacu ! »
MUTUTSI arabigira, bukeye arongora SUKIRANYA, babyarana MUKONO na
NTANDAYERA na
SERWEGA.
II.
Ibaruwa
yambere y’abagaragu bakuru b’ibwami
Muri
1958,mu gihe Abahutu bari bahagurukiye gusaba ko uburenganzira bwabo
nk’Abanyarwanda bwakubahirizwa, nabo bakareka
gukomeza guhezwa ahubwo
bakagira uruhare mu buyobozi bw’igihugu, bakareka gukomeza
kugirwa abacakara mu
gihugu cyabo, abagaragu bakuru b’i bwami bafashe uyu mugani
w’Ibimanuka (Mythe
des Ibimanuka)bawambika ibindi bitekerezo bishya, bawuhindura
nk’ ukuri
kw’amateka,bawuha agaciro ka politiki maze bawushingiraho
ingengabitekerezo yo
kwiharira ibyiza by’igihugu. Umwanzuro bageraho uratangaje,
murawubona hepfo: Ngo
Abahutu n’Abatutsi ntibava inda imwe,Abahutu ni
abagaragu Abatutsi bakaba abatware,ngo ntabwo rero bagomba gusangira
ibyiza
by’igihugu! Uku kunangira umutima kw’abayobozi
b’ingoma ya cyami nibyo
byihutishije uguhirima kwayo kandi biha ireme Revolisiyo yo mu 1959.
Dore uko ibaruwa ya mbere yavugaga:
Nyanza, le 17/5/1958
Ku
bajyanama bagiye kwiga iby’imibanire y’Abahutu
n’Abatutsi n’Abatwa.
Dore
tubasobanurire uko
byahoze kera. Dore uko ingoma nyiginya yatangiye mu
Abanyiginya aho
bururukiye ni
Bamaze kugeraho
bakurikirwa
n’umutwa wabo MUHWABARO, araza MUHWABARO arababaza
ati : ko
mwansize ? Bati : twaje twihuta, si twebwe. Ati mbese
ye, aho
murareba ibiti by’ino ngo birasa
n’iby’iwacu ? Ati aho se ntibyagira
umuriro nk’iby’iwacu ? Baramubwira
bati : gerageza. Umutwa aherako
arema urushingo n’inshigati yarwo. Ashinga umuriro ubwo
aracana.
Intwaro zabo
bazanye ni
imiheto y’ibihekane. Inyamaswa zije kureba aho bakazirasa.
Batungwa rero
n’umuheto wabo. KIGWA yerekera hirya yabo mu gacyamu, azana
amabuye y’ubutare,
arayabazanira ati : nimurore, hano hari inganzo
nk’iy’iwacu ;
baherako batera uruganda ubwo baracura.
Kwa KABEJA,
umwami
w’Abazigaba, babona umwotsi, kurora uwacanye umuriro aho [!],
baje basanga
amakome ali atatu. Uwambere wari uwa KIGWA, uwa kabili wali igicaniro
cy’inka
n’intama, uwa 3 wali uw’umutwa MUHWABARO. Aliko
yari yawucanye hirya
hategeranye nabo. Bazigaba [!] baje kubarora, bababonye barababaza
bati :
Muli iki ? Barasubiza, bati turi abantu b’umwami.
Aha se mukahakora
iki ? barasubiza bati : turacura kandi tukanahiga.
Babonye impu
zibambye bati ese ntimwaduha akanyama ? abandi bati nimuze
tubahe ;
baraza babaha imitwaro ibahagije bose. Bageze hirya za nyama bazihisha
shebuja
KABEJA ; bamaze kuzihisha bajya kwa shebuja wabo KABEJA,
ababaza icyo
babonye kuko ali we wali wabohereje. Bati twahabonye abantu bateye
nk’abantu
koko. Bati aliko ni barebare cyane, cyeretse umwe w’umugore
wabo, bati aliko
nawe yenda kureshya nabo. Bati aliko hirya yabo niho twabonye umuntu
ucanye
hirya yabo ukwe, wenda kureshya natwe. Bati kandi twabonye
n’inyamaswa ziryamye
ku maguru yabo (alizo mbwa).
Kabeja abwira
abo bavuyeyo ko
bazasubira kubabaza ko bashaka guhakwa, cyanga se ko bashaka gutura.
Bagiye
kujyayo noneho bajyana n’abandi Bantu bene wabo, bajyanywe no
gusaba
inyama ; bagezeyo bavuga ubutumwa, babasubiza ko biturira aho,
yashaka
akazabahaka ; kandi basaba inyama nanone, maze banga kuzibaha,
barababwira
bati : kugirango tubahe inyama keretse mutwubakiye, bati ibyo
turabikora. Ubwo
biruka bafite amabuye yo kudonda ibiti no kubivuna barabagarura
bati :
nimuze tubahe igitema neza kandi vuba ibiti, maze bagarutse babaha
imihoro,
maze bajyana nabo baberekera uko batema n’uko baza gusongora
ibiti. Bamaze
kuberekera baraza babubakira ubwo, maze abandi babaha inyama.
Ubwo basubiye
kwa KABEJA
banyurana n’abandi baje guhakwa, bahakirwa inyama.
Nabo
bati : lero nimuze
namwe tubanze tubereke ibyo mudukorera. Barabajyana babereka ubutare,
bati lero
aya mabuye nimuyadutorere mugire menshi ; barangije babaha
inyama. Bamwe barataha,
abandi bati twe ntaho tujya. Bati twe nimutwihakire. Bahamaho barahakwa.
Babandi bose
batashye bageze kwa KABEJA, amaze kumenya ko hali abandi basigayeyo,
abandi
rero bali bamaze kugera iwabo, KABEJA arabaca. Ati : uwagiye
iyo ngiyo
ntangarukire ahanjye, ati ntabwo tubana.
Babandi bose
barahomboka bajya kwa KIGWA arababaza ati : Muhinga
mute ? Bati
duhingisha inkondo z’ibiti bazimweretse ati : ibi
byahingishwa bite ?
Arazihinyura maze abaha amasuka n’imihoro yo gutema. Bamaze
kubitora bazana
imbuto maze abereka aho bamuhingira ; maze bamuhingira kane
(4), ati cyo
namwe nimugende mwihingire. Abasigaye kwa KABEJA baza guhakirwa amasuka
n’inyama zihigishwa imiheto ; ubundi bo bajyaga
gutega inyamaswa bakazibagisha
amabuye, kuko batari bazi gutega [!]. Bene icyo gihugu cyose baza
guhakwa kwa
KIGWA.
Ko mwumva abantu
baburana umunani, ababurana umunani ko alii abavandimwe,
n’imibanire yacu ko
ahubwo baje tukabahaka kugeza ubu, ubundi buvandimwe bwacu ni ubuhe ?
Gatutsi
na Gatwa bahuriye he na Gahutu ko twumva ko Gatutsi na Gatwa na Gahutu
ari bene
Kanyarwanda, nyirukubabyarana na Kanyarwanda yitwa nde, ni umuki ? Ko
twumva ko
KANYARWANDA ali we wabyaye Gatutsi na Gatwa na Gahutu, kandi tukaba
tuzi ko
KIGWA ari we wabanje kure ya KANYARWANDA, kandi tukaba tuzi neza ko
KANYARWANDA
yavutse nyuma, ayo moko aliho, byashoboka bite kugira ngo abyare
ataravuka ?
Dore KANYARWANDA
bavuga ko ali we KIMEZAMIRYANGO da. Ngo ko ali we utubyara
twese :
1. Kanyarwanda ni uwa Gihanga
2. Gihanga ni uwa Kazi
3. Kazi ni uwa Muntu
4. Muntu ni uwa Merano
5. Merano ni uwa Randa
6. Randa ni uwa Kobo
7. Kobo ni uwa Gisa
8. Gisa ni uwa Kijuru
9. Kijuru ni uwa Kimanuka
10. Kimanuka ni uwa Kigwa wasanze abantu mu Rwanda.
11. Ngaho namwe muratwumvire iyo mivire n’indimwe yacu
n’Abahutu yo kwa
Kanyarwanda.
Ni
twe abagaragu b’ibwami bakuru :
1)Kayijuka
2)Serukamba
3)Rukemampunzi
4)Mazina
5)Rwesa
6)Sebaganji
7)Ruzagiriza
8)Ndamage
9)Sezibera
10)Sekabwa
11)Nkeramiheto
12)-Shamukiga
Abahinza
Ruganzu yishe :
1. Rubuga mwene Kagogo
2. Rubuga mwene Bugunama
3. Nyaruzi mwene Haramanga
4. Mpandahande mwene Haramanga
5. Sambwe mwene Cyarugimba
6. Katabirora mwe Kabibi
7. Gisurere mwene Rubambura
8. Nzira mwene Muramira
9. Nyagakecur aliwe Nyangoma
10.
Mbeba aliwe Mabya
11.
Ruhande - ?
12.
Balishaka - ?
13.
Semukondo (w’umukende) - ?
14.
Sangara - ?
15.
Ruvuzo - ?
16.
Ngiga - ?
17.
Cogo - ?
18.
Ryangombe rya Babinga – aliko n’umutsindo
19.
Nsibura na Nyina Nyiransibura.
Aba
bahinza bishwe n’uyu mwami, ahindura [yigarurira] ibihugu
byabo. Ibindi bihugu
byahinduwe n’abandi bami bica abahinza bari babirimo.
Ntitugombye kubavuga,
nimushaka muzabirebe mu Nganji Kalinga,
biranditse.
Ikibazo
: Ubwo
batsindaga ibihugu by’Abahutu
b’Abahinza, bakabahaka ari abavandimwe babo?
(Rétrospective,
Le
problème ruandais 1957-1962,
Série 1, Dossier 2, pp. 7-9).
Isomo
twakura
muri aya mateka :
Mu
Rwanda rwa
none, ikibazo cy’amoko gihagaze gite ? Ubutegetsi bwa FPR bukivuga bute ? Aho
kwihandagaza bakemeza ko nta moko aba mu Rwanda , nyamara bagakomeza
kwemeza
jenoside yakorewe Abatutsi, ntibifitanye isano n’imyumvire
yariho muri za 1958,
yo gushaka guheza abandi no gukusanyiriza ibyiza byose
by’igihugu mu maboko
y’agatsiko kitwaza ubwoko bumwe bw’Abatutsi, abandi
banyarwanda (Abahutu
n’Abatwa)bagafatwa nk’abagaragu ? Aho Abajyanama
b'umukuru w'igihugu muri iki
gihe nta cyo bapfana na bariya bagaragu b'i bwami
Ibaruwa ya Kabiri y’Abagaragu
b’i
bwami tuzayibagezaho ubutaha, ntimurambirwe gutegereza!
Ubwanditsi
bwa www.leprophete.fr